Prawo cywilne

Każda osoba wezwana w charakterze świadka, zarówno w sprawach karnych jak i rozpoznawanych w oparciu o procedurę cywilną (m.in. cywilne, rodzinne, gospodarcze, pracownicze) , ma obowiązek stawić się w miejscu i czasie wskazanym w wezwaniu oraz złożyć zeznania. Jest to zasada ogólna, która w zakresie obowiązku złożenia zeznań doznaje wyjątków, co zostanie omówione poniżej.

Co ważne – na wezwanie stawić musi się również świadek, który zamierza skorzystać z przysługującego mu prawa odmowy zeznań. Nie można zatem ignorować wezwań organu, ponieważ zostanie to potraktowane jako nieusprawiedliwione niestawiennictwo, za które mogą być wyciągnięte konsekwencje w postaci:

• nałożenia grzywny albo kary pieniężnej,
• zarządzenia przymusowego doprowadzenia,
• zastosowania wobec świadka aresztu,
• obciążenia świadka kosztami postępowania, w zakresie w jakim te koszty powstały na skutek uchylania się świadka od stawiennictwa.

W sprawach rozpoznawanych w oparciu o procedurę cywilną prawo odmowy zeznań przysługuje:

• małżonkom stron (mimo orzeczonej separacji),
• wstępnym stron (rodzicom, dziadkom),
• zstępnym stron (dzieciom, wnukom),
• rodzeństwu stron (w tym przyrodniemu),
• powinowatym stron w tej samej linii lub stopniu oraz
• osobom pozostającym ze stronami w stosunku przysposobienia.

Prawo odmowy zeznań trwa po ustaniu małżeństwa lub rozwiązaniu stosunku przysposobienia. Co istotne, odmowa zeznań nie jest dopuszczalna w sprawach o prawa stanu (m.in. w sprawach małżeńskich oraz ze stosunków między rodzicami a dziećmi) z wyjątkiem spraw o rozwód.

Należy pamiętać, że osoby pozostające ze stroną we wspólnym pożyciu (konkubinacie) nie mają prawa odmowy zeznań.

Niezależnie od powyższego, świadek zawsze może odmówić odpowiedzi na zadane mu pytanie, jeżeli:

• zeznanie mogłoby narazić jego lub jego bliskich (małżonka, wstępnych, zstępnych, rodzeństwo, powinowatego w tej samej linii lub stopniu lub osobę pozostającą z nim w stosunku przysposobienia) na odpowiedzialność karną, hańbę lub dotkliwą i bezpośrednią szkodę majątkową,
• zeznanie miałoby być połączone z pogwałceniem istotnej tajemnicy zawodowej,
• świadek jest duchownym, a zeznania dotyczyłyby faktów powierzonych mu na spowiedzi.

Kodeks postępowania cywilnego przewiduje także, że świadkami w ogóle nie mogą być:

• osoby niezdolne do spostrzegania lub komunikowania swych spostrzeżeń,
• wojskowi i urzędnicy niezwolnieni od zachowania w tajemnicy informacji niejawnych o klauzuli „zastrzeżone” lub „poufne” oraz osoby zobowiązane do zachowania tajemnicy Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli ich zeznanie miałoby być połączone z jej naruszeniem,
• przedstawiciele ustawowi stron oraz osoby, które mogą być przesłuchane w charakterze strony jako organy osoby prawnej lub innej organizacji mającej zdolność sądową,
• współuczestnicy jednolici,
• oraz mediator co do faktów, o których dowiedział się w związku z prowadzeniem mediacji, chyba że strony zwolnią go z obowiązku zachowania tajemnicy mediacji.