Prawo karne i wykroczenia

Czy zgłoszenie przestępstwa jest obowiązkiem? Jakie konsekwencje z tego wynikają?

Przepisy procedury karnej wskazują, że każdy, dowiedziawszy się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu (czyli prawie każdego), ma społeczny obowiązek zawiadomić o tym prokuratora lub Policję. Obowiązek ten nie dotyczy przestępstw ściganych z oskarżenia prywatnego oraz na wniosek, a także nie obejmuje osób, którym przysługuje prawo odmowy zeznań.

Wyjątek wprowadzają przepisy szczególne dotyczące niektórych zawodów, np. adwokata, który ma nieograniczony w czasie i niepodlegający zwolnieniu obowiązek zachowania w tajemnicy wszystkiego, o czym dowiedział się w związku z udzielaniem pomocy prawnej (za wyjątkiem wprowadzonego od 1 stycznia 2019 r. obowiązku w zakresie informacji udostępnianych na podstawie przepisów o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu oraz przekazywanych na podstawie przepisów rozdziału 11a działu III ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa).

W innej sytuacji są instytucje państwowe i samorządowe, na które ustawa nakłada obowiązek prawny niezwłocznego zawiadomienia o przestępstwie.

Społeczny obowiązek nie jest obwarowany żadną sankcją, co oznacza, że jego niedopełnienie nie pociąga za sobą żadnych skutków prawnych. Czy jednak jest tak w praktyce?

Oprócz przepisów procedury karnej tę materię reguluje także Kodeks karny, który przewiduje występek niezawiadomienia o przestępstwie – art. 240 k.k. Zgodnie z tym przepisem kara do 3 lat pozbawienia wolności grozi za niezawiadomienie o następujących przestępstwach z Kodeksu karnego:

• eksterminacji – art. 118 ,
• zamachu przeciwko ludności – art. 118a,
• stosowania i dokonywania innych określonych czynności ze środkami masowej zagłady i środkami walki – art. 120-121,
• stosowania niedopuszczalnych ataków i sposobów walki w czasie działań zbrojnych – art. 122,
• zamachu na określone osoby podczas działań zbrojnych oraz stosowaniu innych określonych czynności wobec tych osób – art. 123-124,
• zamachu stanu – art. 127-128,
• szpiegostwa – art. 130,
• zamachu na życie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej – art. 134,
• zamachu na jednostkę Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, niszczeniu lub uszkodzeniu obiektu albo urządzenia o znaczeniu obronnym – art. 140,
• zabójstwa – art. 148,
• spowodowania ciężkiego uszczerbku na zdrowiu – art. 156,
• sprowadzenia zdarzenia, które zagraża życiu lub zdrowiu wielu osób albo mieniu w wielkich rozmiarach (np. pożaru, zalania, obsunięcia się ziemi, skał lub śniegu, eksplozji) – art. 163,
• piractwa wodnego i powietrznego – art. 166,
• pozbawienia człowieka wolności – art. 189,
• zgwałcenia kwalifikowanego (wspólnie z inną osobą, wobec małoletniego poniżej lat 15, wobec wstępnego, zstępnego, przysposobionego, przysposabiającego, brata lub siostry, ze szczególnym okrucieństwem) – art. 197 § 3 lub 4,
• doprowadzenie do obcowania płciowego lub do poddania się innej czynności seksualnej albo do wykonania takiej czynności wykorzystując bezradność lub upośledzenie innej osoby – art. 198,
• obcowania płciowego z małoletnim poniżej lat 15 lub dopuszczenia się wobec takiej osoby innej czynności seksualnej lub doprowadzenia jej do poddania się takim czynnościom albo do ich wykonania – art. 200,
• wzięcie i przetrzymywanie zakładnika – art. 252,
• przestępstwach o charakterze terrorystycznym.

Należy zatem pamiętać, że w niektórych sytuacjach mamy obowiązek zgłoszenia przestępstwa do organów ścigania, a jego niedopełnienie może skutkować tym, że sami poniesiemy odpowiedzialność karną.